نقش رسانه ها در حکومتداری خوب

نقش رسانه ها در حکومتداری خوب
محمد تمیم لنگری عضو کمیسیون اجرایی انجمن ګهیځ
چکیده
رسانه ها در حکومتداری خوب نقش برازنده دارند. مولفه های اساسی حکومتداری خوب از طریق نهاد تبلیغاتی رسانه به سمع مردم رسانیده می شود. پایه های اساسی در حکومتداری خوب چگونگی ارائه خدمات، تمرکز زدایی، سیستم بروکراتیک مشارکتی، ایجاد برنامه های شهروند-محور، بازار آزاد، تشویق خصوصی سازی و از همه مهمتر تطبیق مدیریت نوین عامه در خدمات ملکی دولت، با در نظرداشت اصول مثل شفافیت، حسابدهی و جوابدهی می باشد.
مقدمه
رسانه ها به مثابه قوه چهارم در دموکراسی ها، نقش برازنده و تعیین کننده در آن دارند. رسانه و رسانه نگاری مهمترین وسیله اطلاع دهی و ذهنیت سازی در جامعه مردم سالار می باشد. در بالا بردن رضایت شهروندان و سهم دادن ایشان در پالسی سازی، نیز رسانه های جمعی نقش قابل ملاحظه دارند.
رسانه ها در سطوح مختلف، مرکز، ولایات و سطح محلات در انتخاب و چگونگی شکل گیری برنامه های دولت رول اساسی دارند. در این سه سطح، هر نوع از فعالیت ها در چارچوپ پالیسی شکل می گیرد. در ساخت پالیسی ها و برنامه ها نظریات و پیشنهادات شهروندان مهم می باشد. البته بدون خواست و میل اکثریت جامعه، استراتیژی ها قابل تطبیق نبوده الی اینکه این برنامه از طرق مختلف به خصوص از رسانه ها به سبب گسترش ساحه پوشش و تأثیرگزاری شان، آگاهی دهی قبل از تنظیم آن صورت نگیرد.
ارائه خدمات و یا تولیدات از آدرس نهادهای حکومتی به شهروندان سبب مستحکمتر شدن مشروعیت و قوت داخلی دولت ها می شود. این امر تأثیر مستقیم بر سیاست گزاری های بیرونی دولت ها نیز مؤثر و کارساز می باشد.
دستگاه اداره عامه یا خدمات ملکی دولت در ارتباط مستقیم با شهروندان پالیسی های حکومت را می توانند به وجه احسن به منصه اجرا برسانند. همچنان باز خورد تطبیق پالیسی در چگونگی شکل گیری برنامه های بعدی حکومت تعیین کننده می باشد. لذا، حکومت که بخش اجرائیه دولت است. قوانین و مقررات شاخه های باقی دولت را تطبیق می کند. در همین حال از نقش نظارتی رسانه ها قبل و در جریان عملی شدن برنامه های دولت، نمی توان به سادگی گذشت.
بنابراین، دستگاه قوی اداره عامه عامل قوت داخلی یک دولت است. زیرا این نهاد با عام شهروندان در تماس اند. شهروندان، محور تمام بحث های استراتیژیک شان محسوب می گردد. شکل گیری پالیسی های خدمات ملکی دولت های مدرن دموکراتیک، شهروند-محور است. برنامه موفق و با اثربخشی بیشتر، برنامه ایست که سهم شهروندان در آن چشمگیر باشد. برای شهروند-محور شدن برنامه ها و استراتیژی ها بدون استفاده از قدرت ارتباطات و رسانه، ممکن نیست. به همین دلیل رسانه ها در جوامع دموکراتیک مردم سالار به مثابه رکن چهارم آن حتی بیشتر محسوب می گردد.
علاوه بر آن، رسانه ضمن پل ارتباطی بین شهروندان و حکومت بوده و حکومت ها در صدد آن اند تا از قدرت نرم رسانه ها در جهت نیل به اهداف شان که همانا رضایت و خوشی شهروندان است، استفاده برند. به همین دلیل، دولت ها برای برقراری ارتباط بیشتر با شهروندان، دست به ایجاد رسانه های (تصویری، صوتی، چاپی) دولتی میزند. این امر در همه یی نظام های دنیا حتی در نظام بسته مثل سیوسیالیسم نیز وجود دارد. کمونست ها و باقی مکتب های ایدولوگ برای رساندن پیام شان به سمع مردم شان از نهاد رسانه به گونه گسترده کار می گیرند.
بنابر این رژیم های سیاسی در بستر خود رسانه های مختلف را تشویق و حتی تمویل و حمایت سیاسی می کنند تا باشد از پالیسی های دولت حمایت نموده و شهروندان را برای اشتراک در پروسه های ملی تشویق و ترغیب نمایند. و رسانه ها در ذهنیت دادن و سمت دهی نسبت تأثیر گزاری شان، مورد توجه مخاطبین قرار می گیرند.
در جهان سوم رسانه بیشتر بر اساس آزادی بیان و گفتمان تعامل و مدارا شکل می گیرند. اما با گذشت زمان و نوع نقش شان در جامعه، با موانع متعدد روبرو می شوند. حکومت در قدم اول اشخاص و افراد ذینفوذ در مرحله بعدی، وجود رسانه ها را در برابر خلاف کاری های شان مانع بزرگ دیده، اقدام به حذف خبرنگاران و نهاد های رسانه یی می کنند. آمار های سازمان حمایت از خبرنگاران نشان می دهد که بیش از صد تن از خبرنگاران بعد از سال ۲۰۰۱ میلادی کشته شده اند.
کشور ما به یک تعبیر کشور در حال جنگ یا گزار از جنگ است. بعد از سال ۲۰۰۱ میلادی پایه های اساسی دولت دوباره شکل گرفت، برای دولت داری مدرن نظام سیاسی مردم سالار ایجاد شد. قانون اساسی و قوانین در زمینه رسانه ها مثل قانون رسانه های همگانی برای حمایت از آزادی بیان و اهل رسانه از طرف دولت به وجود آمد. ضمنن جامعه مدنی در لایه های مختلف اجتماع جای پا یافت.
بعد از شکل گیری دولت جدید، ده ها رسانه جواز فعالیت گرفتند و جهت آگاهی دهی و سرگرمی مردم، برنامه های را آماده نمودند. رسانه ها در تبلیغ و آماده نمودن اذهان عامه در انتخابات افغانستان به حیث عنصر بی سابقه در تاریخ کشور ما، نقش فعال را ایفا کردند. با نشر و بخش اخبار و گزارشات پای هزاران شهروند را برای رأی دادن کشاندند.
آزادی بیان، مردم سالاری، انتخابات از مولفه های اساسی در حکومتداری خوب است. ارزش های فوق به گونه گسترده از طریق رسانه های جمعی حمایت و تبلیغ می گردد.
کلید واژه ها
حکومت داری خوب و اصول آن، مفهوم حکومتداری خوب، حکومت و حکومتداری، مدیریت نوین عامه و شاخص های اساسی آن، رسانه ها و بخش بندی آن
حکومتداری خوب (good governance):
اصطلاح حکومت داری خوب بار اول در سال ۱۹۹۲ میلادی توسط بانک جهانی به کار برده شد. این اصطلاح متشکل از دو کلمه است:
حکومتداری و خوب، حکومتداری یا (governance) از واژه یونانی اقتباس شده که به معنی (to steer) رهبری کردن و رهنمایی کردن آمده است. و واژه خوب یا (good) به معنی خوب ضد بد و ضعیف آمده است. در حقیقت حکومتداری عمل حکومت کردن است. مفهوم حکومتداری کاربرد و معنی بیشتر نسبت به حکومت کردن دارد. حکومتداری خوب مفهوم کیفی دارد در حالیکه حکومت وجود فزیکی دارد.
حکومت از جمله یکی از بازیگران (actors) حکومتداری می باشد در حالیکه در سطوح مختلف حکومت (مرکز، ولایات و سطح محلی) را نیز شامل می شود.
اهمیت مفهوم حکومتداری خوب در سال ۱۹۹۰ میلادی توسط سازمان های کمک کننده بین الملل بیشتر برجسته شد. و نبود حکومتداری خوب را مانع جدی سر راه توسعه اقتصادی کشور های در حال توسعه می دانند.
حکومت داری خوب حکومتداری حداقل و خدمات حداکثر را می گویند. در مقابل حکومتداری خوب ما اصطلاح حکومتداری ضعیف را داریم. از ممیزات حکومتداری ضعیف، پالیسی سازی مستبدانه، بیروکراسی غیر مسؤول، سیستم های قضایی غیر منصفانه، سوء استفاده از قدرت، فساد گسترده و عدم سهم گیری جامعه مدنی در امور عامه می باشد.
به نظر “اوسبورن و جیبلر” حکومت داری خوب، عملی است که مشکلات ما را حل می کند و حکومت وسیله ایست که ما آن را استفاده می کنیم. بنا بر این، حکومتداری بکار بردن قدرت به هدف تنظیم و هدایت فعالیت عامه جهت منافع مردم است.
اصول حکومتداری خوب در محور حکومت و نهاد های آن می چرخد. نهاد های حکومتی که دارای مشروعیت بوده و در محدوده قوانین فعالیت داشته باشند. از معیار های قانونی که توسط نهاد قانون گذار تصویب می شود تابعیت داشته باشند. و جوابگوی اعمال شان به مجلس قانون گذار و بالآخره شهروندان باشند. بنا حکومتداری خوب به گونه مثبت بالای رشد اقتصادی تأثیر می کند و منتج به کاهش فقر در جامعه می شود.
حکومتداری خوب بر بازار آزاد، رقابت سالم، حقوق بشر و دیمکراتیزه کردن تأکید دارد. حکومتداری خوب نقش حکومت را در فعالیت های استراتیژیک و مسایل کلان کشوری برجسته می کند، به خاطر عملی شدن حکومتداری خوب، به کارگیری و داشتن (new public management) مدیریت عامه نوین، کمک می کند.
مدیریت عامه نوین (NPM):
کریستوفر هوود در سال ۱۹۹۱ میلادی اصطلاح مدیریت عامه نوین (NPM) را طرح کرد. از نام های دیگری که بجای مدیریت نوین در علوم مدیریت کاربرد دارد مثل: مدیریت گرایی (managerialism)، حکومت کار آفرین (entrepreneurial government)، مدیریت عامه به اساس بازار (market based public administration) و بالآخره راه سوم third way between public administration and private administration) ( بین مدیریت عامه و مدیریت خصوصی می باشد. مدیریت نوین به عنوان یک دسپلین از علوم سیاسی و مدیریت اقتباس شده است.
استند فورت می گوید: مدیریت نوین عامه NPM دوباره مفهوم سازی اداره عامه (public administration ) بوده که شامل ترکیب های مرتبط به هم می باشند. در حقیقت مدیریت نوین یا مدیریت عامه، ایدولوژی بازار-محور است. به دنبال وارد کردن نظریات بخش خصوصی در بین سکتور عامه شکل می گیرد.
در مدیریت عامه نوین فعالیت بر اساس سه شاخص( ۳Es, economy, efficiency, effectiveness ) ارزیابی می گردد.
۱٫ کارآیی
۲٫ اثربخشی
۳٫ اقتصاد
کار آیی و اثر بخشی دو شاخص عمده هر سازمان می باشد. کار آیی استفاده از منابع جهت افزایش تولید و خدمات می باشد. و اثر بخشی کمترین استفاده از منابع با دستآورد بیشتر می باشد. اثر بخشی نسبت به کارآیی در سازمان ها از اهمیت زیاد برخوردار می باشد. مدیریت نوین از بخش ترکیب شده است:
۱٫ بازاریزه کردن: یعنی معرفی رقابت بازار به بخش تولید عامه.
۲٫ جداسازی: جدا سازی عملکرد ها و پالیسی یعنی جدایی بین اداره و سیاست.
۳٫ تشویق گرایی: ارتباط مشوق ها به انجام فعالیت.
در مجموع مدیریت نوین دو گرایش دارد. اول اینکه دقت بر انجام کار دارد تا ساختار و پروسه سازمانی و ثانیا، دنبال واضح نمودن مشکل از راه متعدد می باشد.
هر چند مدیریت نوین و حکومتداری خوب دارای پارامیترهای مشابه اند ولی حکومتداری خوب دارای مفهوم وسیع تر از مدیریت نوین می باشد. در نظر نگرفتن منافع عامه و به مشکلات بسیار پچیده جواب های نهایت ساده را می دهد. ضمنن بیشتر مشکلات در اداره عامه سیاسی است و از این مسله به آسانی نمی شود گذشت.
حکومتداری خوب با سه فاکتور زیر رشد نموده است:
۱٫ عدم تمرکز (decentralisation)
۲٫ مدیریت اشتراکی (participatory management)
۳٫ سهم گیری شهروندان در تصمیم گیری (citizen-participation in decision making)
تمرکز زدایی در مکتب کلاسیک در اصول چهارده گانه فیوول تذکر رفته است. به پروسه ای اطلاق می شود که قدرت و مسؤولیت را از مرکز به محل یا از مافوق به مادون انتقال بدهد. مدیران جهت نیل به داده های درونی و بازخورد از زیردستان به این شیوه مدیریتی دست یازند. مدیران با نفوذی استند و برای کارمندان موقع اظهار نظر را می دهند.
سهم گیری شهروندان در پروسه پالیسی سازی از مهمترین مولفه نظام مردم سالار است. در هر مرحله از پالیسی سازی شهروندان جایگاه خاص شان را دارا می باشد.
از طرف حکومت یا (government) نفوس و قلمرو به تنهایی یک دولت را شکل داده نمی تواند. باید دارای دستگاه سیاسی (political machinery) باشد تا قدرت عالیه دولت را تمرین کند. حکومت آن دستگاه سیاسی است که از طریق آن خواست دولت در چوکات استراتیژی ها و پالیسی ساخته، بیان و اجراء می گردد. حکومت به لحاظ قلمرو به سه بخش محلی، ولایتی و مرکزی تقسیم می شود. و از لحاظ عملکرد نیز به سه بخش تقسیم می شود: ارگان قانون گذار، اجرائیه و قضائیه تقسیم می شود. بخش قانون گذار خواست دولت را می سازد و اجرائیه آن را تطبیق می کند و قضائیه تفسیر می کند.
رسانه ها:
رسانه به عنوان یک نهاد مهم و تأثیر گزار در جامعه بشری مورد توجه بیشتر است. نهاد های خبررسانی در عصر اطلاعات و ارتباطات از جایگاه بارز جهت پخش و نشر اخبار برخوردار می باشند. شهروندان برای آگاهی به رسانه های جمعی گوش می دهند تا از تحولات و اخبار منطقه و کشور شان باخبر شوند. رسانه ها اخبار را از منابع موثق و معتبر در قالب ژانر های مختلف به خور مخاطبان خود می دهند. روزانه صد ها خبر در سراسر جهان تولید می شود. مخاطبان رسانه با در نظرداشت اهمیت و مجاورت، به اخبار و اطلاعات رسانه ها توجه می کنند.
رسانه ها در حقیقت پل ارتباطی ایست بین مردم و حکومت، به این معنی که پیشنهادات و نظریات شهروندان را به گوش مسؤولین می رسانند برعکس آن از عملکرد نهادهای حکومتی به مردم اطلاع می دهند. به گونه دوامدار عملکرد نهاد های حکومتی زیر نظر رسانه ها قرار می داشته باشد تا بتواند طیف های مختلف جامعه را از فعالیت های دولت باخبر سازند.
رسانه ها می توانند بازوی قوی برای گزار از حکومتداری ضعیف به سمت حکومتداری قوی باشند. با گزارش ها و اخبار موثق از فساد حکومتی، بیروکراسی پیچیده، سیستم قضایی ناعادلانه، نبود آزادی بیان، بازار آزاد منفی، و عدم خدمات عامه، نظام را به طرف شفافیت و پاسخگویی بکشانند.
با آنهم، رسانه ها نه تنها زبان گزارشدهی نهاد های عمل کننده مثل حکومت است، بلکه از طرف نهاد های غیر دولتی نیز می توانند برای آغاز و تطبیق برنامه های از تربیون رسانه ها جهت آگاهی دهی مردم استفاده برند. در سطح ولایات و محل، رسانه ها دیداری به خصوص رسانه شنیداری نقش تعیین کننده در سهم گیری مردم در تطبیق پالیسی های دولت بازی می کند.
برای گام نهادن به سمت حکومت داری خوب، باید دولت در جهت توسعه اقتصادی کشور برنامه های مؤثر را روی دست گیرد. بنابراین، انسجام و تشویق و ترغیب نیروی درونی و سرمایه گذاری از طریق مجرای رسانه ها مفید تمام شده و سرمایه گزاری را به سمت توسعه پایدار اقتصادی میکشاند.
وجود رسانه های متعدد در جامعه خود نمایان گر تقویت پایه های حکومتداری خوب است. علاوه برآن، رشد نهاد های جامعه مدنی و احزاب، گزار به طرف حکومتداری خوب می باشد. برعکس آن، نبود رسانه های آزاد و بی طرف، جامعه مدنی، آزادی بیان و شفافیت و حساب دهی از عملکردها و استراتیژی ها خود نمایان گر حکومتداری ضعیف و متزلزل می باشد.
بخش بندی رسانه
رسانه های دیداری، شنیداری، چاپی و شبکه های اجتماعی از ابزار های رسانه یی بشمار می روند. که می توانند نقش بستر ارتباطی را برقرار کنند. هر ابزار و روش و یا وسیله که برای ارتباط به کار برود، رسانه گفته می شود. رسانه زمانی شکل می گیرد که پیام (محتوا) نیز در آن وجود داشته باشد. و مخاطبین برای دریافت پیام منتظر باشند.
• رسانه های چاپی print media
• رسانه های شنیداری audio media
• رسانه های دیداری video media
• رسانه های مجازی social media
رسانه ها وسایل جمعی اند که برای تعدادی زیادی از مخاطبان پیام را به اشکال مختلف و با استفاده از نرم افزار و سخت افزار انتقال می دهند. این پیام می تواند خبر باشد یا تولید هنری و فیلم… جامعه شناسان نهاد های رسانه یی را در قطار نهاد های همچون خانواده، دولت و حکومت قرار داده و این موضوع دال بر اهمیت و تأثیرگذاری آن در جوامع مدرن و عصر انفجار اطلاعات و ارتباطات می باشد. زیرا در عصری که ما قرار داریم عصر جهانی شدن است. جهان به دهکده ای مبدل شده که برقراری ارتباطات را سهل نموده است.
روزنامه نگاری و ژورنالیزم در قرن ۱۵ بعد از ایجاد صنعت چاپ در اروپا به وجود آمد. در ابتداء سخنان و گفته ها به شکل غیر تخصصی روی کاغذ نوشته می شد و در بین مردم به گونه رایگان یا به قیمت ناچیز توزیع می گردید. تدریجاً مطبوعات در بین مردم و اهل خبره جای خود را پیدا نمود. در قرن نزده و بیست در معادلات سیاسی داخلی امریکا، مطبوعات نقش برازنده یی را بازی نمود.
نقش مطبوعات با وجود آمدن رسانه شنیداری (رادیو) کمتر شد. رادیو توانست تعداد مخاطبین نو را به طرف خود بکشاند و با توجه به سوی معادلات سیاسی و گزارش دهی از ساحات جنگ در جریان جنگ اول جهانی و دوم جهانی از شهرت بالای برخوردار گردد.
اوایل قرن بیست اولین تصاویر متحرک در اروپا اختراع شد با اختراع تصاویر سیاه و سفید متحرک موج جدید در دنیای رسانه ها به وجود آمد. این نخستین گام در راستای ایجاد رسانه های دیداری بود بعد در بین نسل های متعدد در جهان گسترش پیدا کرد. و امروزه بیشترین بیبینده را در خود دارد.
رسانه ها در قرن بیست ویکم بستر ارتباطی را رنگ و بوی دیگری بخشید. صفحات اجتماعی و پخش و نشر صدها خبر و موضوعات اجتماعی، ذهن میلیون ها انسان را در خود درگیر نموده است. بانهم، اخبار دروغ و بخش اطلاعات بی اساس در شبکه های اجتماعی مخاطبین را واداشت تا نسبت به آنها بی اعتبار گردیده و اعتماد شان سیر نزولی را به خود گیرد.
نقش رسانه ها
رسانه ها در جوامع مردم سالار در پهلوی اصول مشخص، از یک سلسله نقش های عمده یی هم برخودار می باشند که بگونه مختصر روی چهار نقش آن پرداخته می شود.
۱٫ نقش اطلاع دهی:
نقش اساسی رسانه ها، نقش اطلاع دهی آن می باشد. رسانه جهت آگاهی بخشی به شهروندان اطلاعات را از منابع موثق و معتبر در قالب ژانرهای مختلف ریخته و مخاطبان را نسبت به وقایع آگاهی می بخشند. بنا بر این حکومتداری خوب همیش در صدد آنست که مردم را از فعالیت هایش باخبر نموده و گزارشات از نتایج پالیسی اش را نیز از طریق رسانه به سمع مردم برساند.
۲٫ نقش عملکرد نظارت بر کارکرد دولت:
رسانه ها در جامعه مردم سالار در کنار اطلاع دهی، نقش نظارت بر عملکرد دولت را نیز داشته و فعالیت های دولت را به شهروندان به گونه مستمر و بی طرفانه انتقال می دهند.
طرح پالیسی ها و تطبیق آن از وظیفه حکومت هاست، از طرف دیگر نظارت آن بر می گردد به قوه مقننه منحیث ناظر عملکرد های دولت، رسانه ها نیز نقش بسزای در نظارت بر عملکرد دولت را دارند.
۳٫ نقش ذهنیت بخشی:
رسانه ها از قدرت تبلیغ و تحریک افکار عامه برخوردار است. سمت دهی و ذهنیت بخشی در رسانه ها از ممیزات بارز آنها است. رسانه ها در زندگی و حتی تمایلات انسان قرن بیست ویکم نقش دارند. انتخاب کالا و برند های تجارتی اکثرا از اثر اعلانات تجارتی است که همه روزه به طور گسترده از رسانه ها بخش می شوند.
۴٫ نقش ارتباطی بین شهروندان و دولت:
رسانه ها به عنوان نهاد تأثیر گزار در حقیقت پل ارتباطی بین شهروندان و دولت است. دولت ها برای آگاهی بخشی و برقراری ارتباطات دوامدار با شهروندان، رسانه ها را انتخاب می کنند. حتی ما در میان رسانه، رسانه های داریم که دولت برای تبلیغ برنامه های خویش، حمایت مالی می کنند. احزاب سیاسی، نهاد ها نیز دست به ایجاد رسانه میزنند تا از قوت آن سود برند.
نتیجه گیری:
دولت هایی که به سمت توسعه اقتصادی روان اند، می توانند در ایجاد حکومتداری خوب اقدام کنند. توسعه اقتصادی از اساسی ترین مولفه گام گذاشتن به حکومت داری خوب می باشد. حکومتداری خوب حداقل رساندن حکومت کردن و حداکثر رساندن خدمات را گویند. برای موفقیت هر برنامه یی نیازمند ابزار ارتباطی می باشیم. مهمترین وسیله برقراری ارتباط با مردم و در مجموع مخاطب عبارت از رسانه است.
رسانه ها در تبلیغ ترویج حاکمیت قانون، شفافیت در عملکردها، جوابدهی از انجام فعالیت ها و حسابدهی از نتایج عملکردهای نهادهای دولتی به شهروندان می باشد. اصول فوق از بنیاد حکومتداری خوب را تشکیل می دهد.
در درون حکومتداری خوب، داشتن سیستم مدیریت نوین عامه لازمی ایست، مدیریت نوین عامه ترکیز بیشتر بالای بخش خصوصی و استفاده از تجارب و پالیسی آنها در نهاد های دولتی یا مدیریت عامه می باشد.
رسانه ها و نقش آن می تواند در حکومتداری خوب بارز باشد. اطلاع دهی از فعالیت های دولت، نظارت بر عملکرد نهاد های دولتی، سمت دهی و تبلیغ و ترویج افکار عامه از نقش اساسی رسانه ها در جوامع مردم سالار می باشد.
برای شهروند-محور شدن برنامه ها و استراتیژی ها بدون استفاده از قدرت ارتباطات و رسانه، ممکن نیست. به همین دلیل رسانه ها در جوامع دموکراتیک مردم سالار به مثابه رکن چهارم آن حتی بیشتر محسوب می گردد.
پس ضرورت تحقیق گسترده علمی در این زمینه است.