گهیځ
نقدی بر نشرات رادیو های بیرونی؛ برای افغانستان!
نصیراحمد نویدی، عضو انجمن ګهیځ
دنیای معاصر به علت تنوع رسانه ها از یک طرف و کثرت تعدد آنها از طرفی دیگر؛ به عصـر رسانه ها معروف گردیده است. جهان ما به علت همین کثرت و تعدد، به جنگل رسانه ای تبدیل شده که حرکت در میان آن به مهارت و تجربۀ زیادی نیاز دارد. کثرت و تنوع رسانه ها اگر از یک طرف دارای جوانب مثبتی می باشد، از جانب دیگر؛ نقاط منفی و بدی های نیز دارد. به خصوص برای کشور های جهان سوم که خود دچار مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیز می باشند، درد سرهایی نیز توسط شبکه هایی رسانه ای برایشان خلق می گردد.
یکی ازین کشور های رو به انکشاف؛ افغانستان می باشد که متأسفانه از چهار دهه بدینسو در آتش جنگ تحمیلی، نفاق داخلی و فساد و نا امنی می سوزد. قدیم ترین رسانه ای که افغان ها را در نشیب و فراز این حوادث به شکل دوامدار همراهی کرده است؛ رادیو می باشد.
درین مقاله کوشش شده تا نشـرات شبکه های رادیویی بیرونی ای که بیشتر بالای افغانستان تمرکز دارند، و نیز بالای تأثیرات آنها بر افکار عامه کشور، بحث صورت گیرد.
رادیو بی بی سی؛ یار قدیم مردم افغانستان:
در دوران سلطنت محمد ظاهر شاه و جمهوری سردار محمد داود خان؛ مردم افغانستان با رسانه های بیرونی بلدیت زیادی نداشته و در شهر ها و دهات بیشتر به رادیو صدای افغانستان؛ یگانه رسانه ی شنیداری رسمی کشور به خاطر آگاهی از اوضاع کشور، گوش فرا می دادند. البته با توجه به روحیه ی ملی و تنوع نشـرات آن، این رادیو تا حد زیادی حیثیت یک رسانه ی محبوب برای هموطنان ما را داشته تشنگی فرهنگی شانرا سیراب می ساخت. در دوران رژیم محمد ظاهر شاه و بعداً جمهوری محمد داود خان، نشـرات رادیو افغانستان نه تنها تمام اقوام کشور را زیر پوشش داشت، بلکه کوشش می شد تا برای تمام اقشار جامعه اعم از مردان، زنان، جوانان، اطفال و دیگران، برنامه های مناسبی ارائه گردد.
در کنار رادیو صدای افغانستان؛ آنانیکه علاقمند اخبار جهان و اوضاع بیرون از افغانستان بودند، به سرویس فارسی رادیو بی بی سی نیز گوش فرا می دادند که اتفاقاً تعداد چنین اشخاصی در اوائل کم بود، اما آهسته، آهسته به تعداد شان افزوده شده رفت.
رادیو بی بی سی با سابقه ی نزدیک به یک قرن اش؛ برای اولین بار نشـرات فارسی خود را در خلال جنگ جهانی اول (اگست ۱۹۴۰م) با ۱۵ دقیقه اخبار شبانه در پنج روز هفته آغاز نمود که بعداً به تدریج ساعات نشـراتی آن بیشتر شده رفت. هدف تأسیس این رادیو در ابتداء توجیه سیاست های حکومت بریتانیا در دوران جنگ جهانی دوم و مقابله با تبلیغات آلمان نازی بود. اما بعد ها که دایرۀ فعالیت و ساعات نشـراتی آن توسعه پیدا نمود، بی بی سی تاحد زیادی به یک رادیوی آزاد و متخصص مبدل گردید. اما هیچگاهی، این رادیو از دایرۀ منافع و سیاست های دولت بریتانیا بیرون نگردیده است. در دوران جنگ سرد، بی بی سی فارسی علیه اتحاد جماهیر سوسیالستی شوروی و متحدان آن نشرات گسترده داشت.
بعد از پیروزی کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ هـ ش و تجاوز قشون سرخ (۶ جدی ۱۳۵۸ هـ ش) تمرکز رادیوی بی بی سی فارسی روی عملکرد حکومت چپی و حوادث داخل افغانستان بیشتر گردید. بعد از آن بی بی سی فارسی به منبع مهم اطلاع رسانی برای افغان ها و یک پایگاه رسانه ای مستحکم در جنگ علیه اتحاد شوروی وقت قرار گرفت. مردم افغانستان اخبار مربوط به پیروزی های مجاهدین و شکست و ریخت در داخل حکومت وابسته به کرملین را از طریق همین رادیو تعقیب، و به آن باور می کردند و به همین خاطر هم بی بی سی بیشتر از دیگر رسانه ها، به منبع قابل اعتماد اخبار و اطلاعات مربوط به افغانستان، در دهۀ هشتاد میلادی مبدل گردیده بود. این رادیو در ابتداء فقط دارای یک سرویس فارسی بود، اما آهسته، آهسته سرویس پشتو برای افغانستان نیز آغاز یافت.
با شکست قشون سرخ در افغانستان (اواخر۱۹۸۹م ) و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوائل دهۀ نود میلادی بی بی سی آهسته، آهسته این اهمیت و انحصار بر فضای رسانه ای کشور را از دست داد و رقبای جدیدی یکی پی دیگری در برابر آن قد علم نمودند. همزمان با تغییر بزرگ ناشی از فروپاشی اتحاد شوروی در صحنه سیاست بین المللی، پالیسی رادیو بی بی سی در برابر افغانستان نیز به تدریج تغییر نمود. کم، کم جای مجاهدین را کلماتی چون افراطیان و بنیاد گرایان گرفت و جای توصیف های مبالغه آمیز مجاهدین را بزرگ سازی جنگ های داخلی و انتقاد از حکومت نیم بند مجاهدین در کابل گرفت. البته علاوه برین؛ اخبار و گزارش های مربوط به فعالیت سازمان القاعده نیز با شدّ و مد از طریق این تریبیون پخش می گردید.
رادیو صدای امریکا؛ بوق تبلیغاتی ایالات متحده امریکا:
بخش فارسی رادیو صدای امریکا، بسیار بعد تر از
بی بی سی فارسی، به فعالیت آغاز نمود. سال ۱۳۵۸ هـ ش که از یک طرف مقاومت بی دریغ مجاهدین افغانستان در برابر قشون شوروی قوت بیشتر کسب نموده بود، و از جانب دیگر شعار های تند مرگ بر امریکا از تهران سر داده می شد، قصـر سفید تصمیم گرفت تا از طریق پاکستان به کمک مجاهدین افغان بشتابد، تا از یک طرف انتقام شکست مفتضحانه در جنگ ده ساله ویتنام را از حریف اش اتحاد جماهیر شوروی بگیرد و از جانب دیگر تحولات رادیکال در ایران را از نزدیک زیر نظارت داشته باشد. طبعاً برای تحقق این کار، در کنار کمک های تسلیحاتی و لوژستیکی به مجاهدین، حضور رسانه ای نیز به خاطر شکستاندن اتحاد شوروی به دست مجاهدین افغان؛ ضروری بود. امریکا می توانست ازین طریق رأی عامه را در جهت سیاست های اش در منطقه هموار سازد.
به همین خاطر هم رادیو صدای امریکا؛ نه از لحاظ تخصصی و نه هم از لحاظ آزادی نسبی؛ هیچگاه در حد رادیوی بی بی سی نبوده است. این رادیو از همان ابتدا با روی کرد تفسیر تحولات و حوادث منطقه از دید ایالات متحده امریکا فعالیت اش را آغاز نموده و دیدگاه مشخصی را تعقیب نموده است. چنانچه در سرویس های شبانۀ این رادیو؛ به زبان پشتو و دری هر شب تبصـره ای به نشـر می رسد که نظر رسمی حکومت ایالات متحده را در رابطه به قضایای مختلف منطقوی و بین المللی، به بحث می گیرد.
رادیو آزادی؛ مبلغ دموکراسی و مردم سالاری:
در ماه دسامبر ۲۰۰۱م افغانستان به بهانۀ حضور اسامه بن لادن، طراح انفجارات یازدهم سپتامبر بالای برج های تجارت جهانی از طریق هوا و زمین مورد هجوم قوای مسلح ایالات متحده امریکا و متحدین آن قرار گرفت. این حملات گسترده که حمایت همسایگان افغانستان را نیز با خود داشت، توانست به همکاری نیروهای مجاهدین در شمال کشور، در زمان کوتاهی امارت اسلامی طالبان را با سقوط مواجه ساخته و از طریق تدویر کنفرانس بُن (دسامبر ۲۰۰۱م) اساس حکومت جدیدی را در افغانستان بگذارد که در آن نقش اسلام گرا ها به حد اقل رسیده و حرف اول مربوط قصـر سفید و حامیان اش باشد.
به خاطر تحقق این مأمول در کنار سائر ترتیبات؛ باز هم به نیروی رسانه ای نیاز بود تا تحولات داخل افغانستان را در مدار سیاست های امریکا بچرخاند. این بار طراحان سیاست های قصـر سفید دست روی رادیویی اروپای آزاد گذاشته و آنرا مکلف ساختند تا با گشودن فرعی مستقل به نام رادیو آزادی در کابل؛ جلو احساسات آزادی خواهانۀ مردم مجاهد افغانستان را گرفته و اسارت جدید را به بهانۀ آزادی از قید رژیم طالب، برای شان مبارک و میمون جلوه دهد. سفید سازی چهره امریکا و شرکای داخلی و بیرونی؛ چیزیست که رادیو صدای آزادی از بدو تأسیس تا حال در صدد آن می باشد. بدون شک این رادیو از لحاظ تکنیکی و تخصصی در رابطه به افغانستان؛ نسبت به بی بی سی و صدای امریکا دست بالایی دارد. به خصوص که ساعات نشـراتی آن نسبت به هر دو رادیو بیشتر بوده و به کمک نشـرات دوازده ساعته اش در هفت روز هفته، تأثیرات به سزایی بالای افکار عامه داشته است.
البته، رادیویی آزادی توانسته است با گزارش های تفصیلی در عرصۀ توسعۀ دموکراسی، مبارزه با فساد و گسترش نهاد های جامعۀ مدنی نقش برازنده ای ایفاء نماید.
دست آوردها
این بود معرفی مختصـر سه رادیوی مؤثر و مهم خارجی که در افغانستان امروزی شنونده هایی زیادی دارد. هر چند نشـرات رادیو های دیگری چون رادیو صدای آلمان (دویچ ویله) رادیو صدای چین و رادیو های کشور های همسایه نیز برای کشور ما نشـراتی به زبان های ملی ما دارند. اما به صورت عموم، تعداد شنوندگان این رادیو ها کمتر بوده و تأثیرات چندانی بر روند افکار عامه در افغانستان ندارند. به همین خاطر به معرفی سه رادیوی فوق اکتفاء نموده، با تبصـره ای در مورد دست آورد های عمومی این رادیو ها برای مردم افغانستان، بحث را جمع بندی می نمایم.
- پوشش خبری وسیع:
تمام رادیوهای بیرونی، پوشش خبری وسیع تری نسبت به رادیوهای محلی ما دارند که نقطۀ امتیاز بزرگ شان می باشد. شبکه های رادیویی افغانستان به جز رادیوی دولتی کشور؛ به پخش سرویس های خبری کوتاه اکتفاء نموده وقت بیشتر شان را به گفتگو های رو در رو؛ مصاحبه ها، موسیقی و برنامه های تفریحی می دهند. در حالیکه نشـرات رادیو های بیرونی بیشتر روی اخبار و تحلیل قضایای داغ کشور، منطقه و جهان تمرکز می نمایند. البته در بخش گزارش ها؛ رادیو آزادی؛ گوی سبقت از دیگران را ربوده و همیشه با گزارش های تازه و متنوع، شنوندگان بیشتری را جلب نموده است. در بخش مصاحبه ها نیز موفقیت رادیو های بیرونی بیشتر است؛ زیرا با استفاده از شهرت و امکانات بهتری که دارند، می توانند، پای شخصیت های مهم و مطرح جامعه را به میز گفتگو های داغ سیاسی بکشانند.
- تربیت کادرهای رسانه ای:
یکی از جوانب مثبت رادیو های بیرونی؛ به خصوص رادیو بی بی سی و رادیو آزادی اینست که توانسته اند در خلال سال های فعالیت شان در افغانستان و برای افغانستان؛ زمینۀ امرار معاش برای ده ها افغان را فراهم نموده، کادر های جوان زیادی را در میدان خبرنگاری و ژورنالیزم عملی تربیه و به جامعۀ ما تقدیم بدارند. بعضی ازین کادر ها در بیروکراسی کشور مصـروف خدمت شده و حتی تا کرسی افغانستان در سازمان ملل متحد نیز رسیدند. در شرایطی که ظرفیت های داخلی ما در عرصۀ ژورنالیزم و رسانه های جمعی، هنوز محدود می باشد؛ یقیناً این خدمت شبکه های رادیویی بیرونی باید به دیدۀ قدر نگریسته شود.
- تبلیغ به خاطر دموکراسی و مردم سالاری:
رادیو های بیرونی؛ چه در گذشته ها و چی هم در خلال تحولات نزدیک به دو دهۀ اخیر؛ همواره به نفع مردم سالاری و توسعۀ آزادی های مدنی تبلیغ نموده با تک روی و استبداد مبارزه نموده اند. این ارزش برای کشوری چون افغانستان که نصف مشکلات آن ناشی از تک روی و استبداد رأی رژیم ها و سیاسیون آن می باشد، اهمیت زیادی دارد. پذیرش اصل تداول سلطه، تعیین زعامت کشور از طریق انتخابات آزاد وشفاف و سپردن کار به اهل کار؛ زمینه هایی اند که آفاق ترقی و پیشـرفت واقعی را دریک جامعه باز می سازد. ما باید از رادیو هایی بیرونی که حد اقل در تیوری و نظر؛ این ارزش ها را تبلیغ نموده اند، مشکور و متشکر باشیم.
- همکاری در بعد بازسازی و انکشاف:
رادیو های بیرونی عموماً روی بازسازی و انکشاف افغانستان به خصوص در هژده سال اخیر، تأکید و تمرکز نموده اند. یقیناً نشـرات این رادیو ها در رابطه به بازسازی و انکشاف؛ سهم خود را در تنویر اذهان عامه و تیز ساختن عرادۀ پیشـرفت کشور، به طور جدی اداء نموده است. ما از طریق این رادیو ها و گزارش های آن، از برنامه های انکشافی به طور تفصیلی آگاهی حاصل نموده ایم. همچنان تجارب کامیاب ملت های دیگر در عرصۀ بازسازی و انکشاف از طریق این رادیو ها با ما شریک ساخته شده است.
- مبارزه با فساد:
فساد در سیستم اداری افغانستان، مرض مزمنی است، که چون دانۀ سرطان در تار و پود جامعه رخنه نموده و آنرا به نابودی و هلاکت تهدید می نماید. این فساد به حدی گسترده است که هیچ عرصه ای از عرصه های زندگی اجتماعی ما از آن بیرون نمی باشد. رادیو های بیرونی عموماً در معرفی ابعاد فساد موجود و ارائه طرح ها و راهکار ها به خاطر مقابله با آن، مبارزۀ بی امان نموده اند.